Poradnik rolnika

1. Czym jest zakwaszenie gleby?
2. Przyczyny zakwaszenia gleb
3. Skutki zakwaszenia gleb
4. Rośliny wrażliwe na zakwaszenie
5. Ocena odczynu gleby
6. Jak i kiedy badać glebę?
7. Wapń i magnez jako kluczowe składniki w glebie
8. Wapnowanie gleby

Czym jest zakwaszenie gleby?

Jednym z najważniejszych czynników ograniczających produkcję roślinną w Polsce jest duże zakwaszenie gleb. Przyczyniają się do niego zarówno warunki klimatyczno-glebowe, jak i działalność człowieka. Większość obszaru kraju zajmują gleby wytworzone z kwaśnych skał osadowych, z których intensywnie następowało wymywanie kationów o charakterze zasadowym. Do tych procesów przyczyniają się opady, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Spadek odczynu gleby następuje także w wyniku stosowania nawozów azotowych oraz odprowadzania z plonem kationów zasadowych.

Zakwaszenie gleby to proces degradacji prowadzący do utraty jej żyzności i produktywności, który negatywnie wpływa na efektywność nawożenia. Kwaśne gleby mają wpływ na żyzność gleby, przez co przyczyniają się także do spadku jakości i wielkości plonów, tym samym powodując wyższe koszty  nawożenia. Brak przygotowania właściwego odczynu gleby powoduje mniejszą wchłanialność składników pokarmowych i odżywczych przez rośliny. Zatem z ekonomicznego punktu widzenia, przed zastosowaniem środków nawozowych, w pierwszej kolejności najlepiej zbadać skład gleby, zadbać o doprowadzenie jej do odpowiedniego poziomu, a taki zabieg przyczyni się do lepszej wchłanialności składników pokarmowych i mikro- i makroelementów przez rośliny.

Przyczyny zakwaszenia gleb:

• mała zasobność gleb Polski w wapń i magnez
• wymywanie jonów zasadowych wapnia i magnezu w głąb profilu glebowego przez wody opadowe
• mineralizacja glebowej materii organicznej, w wyniku której tlenki niemetali NO₃ iSO₄ tworzą z wodą kwasy
• wietrzenie minerałów glebowych, w wyniku czego do gleby uwalniane są jony wodoru i glinu
• pobieranie kationów zasadowych (Ca, Mg, K, Na) przez rośliny i wynoszenie ich z plonem
• kwaśne deszcze powstające w wyniku emisji do atmosfery tlenków niemetali, które reagują
  z wodą tworząc kwasy
• zakwaszające działanie nawozów

Skutki zakwaszenia gleb:

• straty składników pokarmowych Ca i Mg
• uwolnienie do środowiska glebowego jonów glinu, który jest toksyczny dla roślin – uszkadza korzenie, powoduje zaburzenia pobierania składników pokarmowych
• zmniejszenie pobierania azotu szczególnie w formie amonowej
• zmniejsza się dostępność dla roślin niektórych składników pokarmowych, które przechodzą w formy trudno przyswajalne
• ograniczony zostaje rozwój wielu grup mikroorganizmów glebowych, bakterii nitryfikacyjnych, symbiotycznych
• wzrasta aktywność wielu metali ciężkich
• pogarsza się struktura gleby, następuje rozpad struktury gruzełkowatej, pogarszają się stosunki powietrzno-wodne

Rośliny wrażliwe na zakwaszenie

Ocena odczynu gleby

Potrzeby wapnowania oraz ustalenie wielkości dawek nawozów wapniowych ustala się
w oparciu o analizy glebowe na zasobność w makro- i mikroelementy, pH oraz zawartość próchnicy wykonane w Okręgowych Stacjach Chemiczno-Rolniczych lub w innych akredytowanych jednostkach.

Podstawową zasadą przy stosowaniu nawozów wapniowych jest stosowanie:

• na glebach lekkich – wapna węglanowego lub węglanowo-magnezowego
• na glebach ciężkich wapna tlenkowego

Jak i kiedy badać glebę?

Kiedy wapnować?

Przede wszystkim musimy mieć wiedzę nt. poziomu zakwaszenia gleby. Aby mieć taka wiedzę trzeba zbadać glebę, można tego dokonać samodzielnie – za pomocą  dostępnych kwasomierzy. Lepiej jednak zlecieć takie badania do Okręgowej Stacji Rolniczo Chemicznej lub innej jednostki dokonującej analiz, wówczas możemy ocenić nie tylko poziom pH, ale także inne parametry takie jak zasobność w mikro- i makroelementy, a także uzyskać zalecenie do   stosowania właściwych nawozów i środków poprawiających strukturę gleby. 

Wskazaniem do wapnowania gleby jest jej nadmierne zakwaszenie, czyli jej niski odczyn pH. Gleba kwaśna ma odczyn pH w granicach 5 lub niższym, przy czym gleby o pH niższym niż 4,5 określa się jako gleby bardzo kwaśne, gleby o odczynie pH 4,6-5,5 – jako gleby kwaśne, zaś gleby o odczynie pH 5,6 – 6,5 – jako lekko kwaśne.

Gleby lekkie ulegają szybciej zakwaszeniu, gdyż bardziej są narażone na wymywanie składników mineralnych do głębszych warstw gleby.

Najbardziej optymalnym terminem wapnowania jest okres od żniw do późnej jesieni. Stosowanie po rozsiewie wapna uprawki umożliwiają jego wymieszanie z dużą masą warstwy ornej gleby.

Jesień jest także dobrym momentem na wapnowanie użytków zielonych.

Wapń i magnez jako kluczowe składniki w glebie

Rola wapnia i magnezu w glebie jako kluczowych składników

Wapnowanie to nie tylko działanie zmierzające do poprawy kwasowości gleby. To także ważny proces, który ma za zadanie wzbogacić ją w cenne składniki mineralne jakimi są wapń i magnez tak konieczny do prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin.  Na wielu polach
w naszym kraju nadal występują problemy związane z zawartością wapnia w glebie. Objawia się to w dwojaki sposób

– z jednej strony niskim i bardzo niskim pH gleby,

– z drugiej strony stanem w którym wapń zawarty w glebie jest niedostępny dla roślin.

Rolnicy dostrzegają oznaki niedoboru wapnia u roślin.  Ten stan jest zauważalny nawet przy prawidłowym odczynie gleby czyli pH. Dla wielu producentów stan ten jest niezrozumiały, że przy regularnym wapnowaniu i prawidłowym pH roślinom brakuje wapnia.

Dzieje się tak dlatego, że przez wiele lat na polskich polach stosowało i stosuje się nadal produkty o nie do końca sprawdzonej jakości. Wapno Dewonit, czy granulowane Calcigrow Mag ma odpowiednie certyfikaty i świadectwa także do stosowania w uprawach ekologicznych, co poświadcza wysoką jakość oferowanych produktów. Wielu rolników zapomina, że samo pH to nie jest poziom wapnia w glebie, a stan równowagi pomiędzy jonami w niej zawartymi – zarówno jonami dodatnimi jak i ujemnymi.

Dla roślin uprawnych stan, w którym brakuje wapnia dostępnego dla nich, stanowi wyhamowanie wegetacji i brak możliwości prawidłowego rozwoju w czasie przebiegu wegetacji. Struktura komórkowa roślin jest zbudowana i oparta o błony, których jednym
z głównych składników jest właśnie wapń. Jego brak lub niedobór powoduje ogromne spustoszenia w organizmach poszczególnych roślin .

Właściwy poziom wapnia dostępnego to: wyższa wydajność  fotosyntezy, prawidłowy kształt liści i owoców, większa odporność roślin na choroby grzybowe, prawidłowe przewodzenie impulsów nerwowych w roślinie, wzrost jakości plonu – niezależnie od gatunku czy odmiany.

Często się zdarza, że rolnik na swoich polach zauważa objawy niedoborów na roślinach. Czy to w zbożach, warzywach, roślinach okopowych, zasada jest taka sama – gdy brakuje czegoś w glebie najpierw następuje spadek plonu, a następnie pojawiają się widoczne objawy niedoborów konkretnych składników.

Wraz ze wzrostem plonowania rolnicy, czy producenci rolni muszą pamiętać o prostej zasadzie – im więcej z pola wyjmujesz tym więcej musisz na nie wnieść – nie da się inaczej zarządzać glebą. Niestety wielu rolników o tym zapomina – przykładem tego jest obecny
w Polsce poziom magnezu w glebie.  Przy obecnym poziomie wiedzy to nie powinno mieć miejsca gdyż temat jest powszechnie znany.

Sprawa jest bardzo poważna bo  magnez to centralny element chlorofilu u roślin, najsilniejszy składnik antystresowy dla plantacji, odpowiada za przewodzenie impulsów nerwowych, buduje naturalną odporność roślin na choroby, przyczynia się do poprawy jakości plonu każdego gatunku

Aby podkreślić rolę magnezu warto powiedzieć, że magnez w glebie:

Pomaga w utrzymaniu struktury gruzełkowatej, zapobiega zamulaniu się przy silnych opadach, wspomaga magazynowanie wody, odkwasza glebę lepiej niż wapń.

Gdy znana jest już rola magnezu oraz wapnia jako pierwiastka „powiązanego” należy zastanowić się jak zaaplikować magnez. Jeśli pole wymaga dostarczenia nie tylko magnezu ale i wapnia – należy szukać produktów o podwójnym składzie – by ograniczyć ilość przejazdów i w jednej czynności wykonać podwójną aplikację.

Występowanie  Mg w roślinie:

50% magnezu ogólnego znajduje się w liściach,

20% w nasionach, 4% w korzeniach

Niedobór magnezu powoduje:

– spadek odporności roślin na choroby,

– niższe plony,

– pogarsza jakość plonów,

– niższą zawartość białka, tłuszczu i cukrów.

Najskuteczniejszym i najtańszym sposobem nawożenia magnezem jest stosowanie wapna magnezowego. Zabieg ten podnosi odczyn gleby, dlatego należy traktować go jako wapnowanie profilaktyczne. Magnez jest pierwiastkiem deficytowym w większości gleb lżejszych. Jest to składnik bardzo „ruchliwy” podlegający łatwo wymywaniu w głębsze warstwy gleby. Dlatego należy stosować go regularnie. Bogatym w magnez i wapń produktem jest wapno nawozowe Dewonit z kopalni Laskowa.

Z reguły im gleba lżejsza i bardziej kwaśna, tym wymywanie magnezu przebiega szybciej. Magnez dość łatwo wymywany jest nawet na glebach cięższych.

Niedobór magnezu dotyka niekiedy tylko rośliny we wczesnych fazach rozwojowych, gdy mają mały i płytki system korzeniowy. Po głębszym ukorzenieniu się roślin niedobór ustępuje. Na glebach lżejszych ubogich w magnez, na terenach pagórkowatych, intensywna uprawa wszystkich roślin wymaga praktycznie corocznego stosowania nawozów magnezowych.

Wrażliwe na niedobór magnezu są wszystkie rośliny, a szczególnie rośliny kapustne, w tym rzepak, a także buraki, kukurydza, motylkowe, ziemniak oraz wiele innych warzyw: papryka, pomidor, ogórek, dynia, sałata i warzywa korzeniowe.

 Objawy niedoboru magnezu na roślinach  najpierw widoczne są na starszych organach, z których składnik przemieszcza się do młodszych. Po wyczerpaniu zasobów, objawy pojawiają się na młodszych częściach rośliny.

Wapnowanie gleby

Wapnowanie to zabieg, który ma na celu uzyskanie większych i bardziej stabilnych plonów. Warto zwrócić uwagę, że zaniedbania dotyczące odczynu gleb mają szerokie i poważne konsekwencje. Ma to niebagatelny wpływ nie tylko na funkcje produkcyjne gleb, ale także bioróżnorodność oraz zdolność do zatrzymywania wody i składników nawozowych.

Pierwotnym skutkiem środowiskowym zakwaszenia zmniejszenie wielkości systemu korzeniowego – staje się on mniejszy wszerz i w głąb gleby. Mniejsza bryła korzeniowa pobiera mniej składników pokarmowych, co powoduje, że niepobrane składniki, jeśli są łatwo rozpuszczalne, zostają wypłukane do głębokich warstw gleby i trafiają do wód podskórnych, a stamtąd, np. z wodami melioracyjnymi czy drogami przesiąku, do wód płynących i stojących. W glebach zdegradowanych (pH poniżej 5,0) zaczyna się toksyczne oddziaływanie glinu, który nie tylko hamuje wzrost korzeni, ale aktywnie je uszkadza.

Zalety wapnowania

Do głównych efektów wapnowania zalicza się:

• wzrost plonowania, szczególnie roślin wrażliwych na odczyn gleby,
• lepsze pobieranie składników pokarmowych, co pozwala ograniczyć koszty nawożenia,
• zniwelowanie destrukcyjnego wpływu glinu ruchomego, pozwalające na uprawę cenniejszych gospodarczo gatunków,
•  poprawa struktury gleby pozwalająca na zmniejszenie skutków stresu suszy czy też nadmiernych opadów,
• wzrost życia biologicznego w glebie, pozwalający na zwiększenie ilości substancji organicznej w glebie,
• wpływ na żyzność, a także na zmniejszenie stresu wodnego,
• ograniczenie destrukcyjnego wpływu erozji na gleby,
• poprawa pobierania składników pokarmowych, co pozwala ograniczyć koszty nawożenia,
• przyspieszanie i zapewnianie prawidłowego przebiegu procesów humifikacji resztek pożniwnych, a tym samym
• ograniczanie emisji dwutlenku węgla i metanu oraz zwiększanie sekwestracji węgla w glebie w postaci próchnicy,
• zwiększanie wodoodporności strukturotwórczych agregatów glebowych, co sprzyja tworzeniu się pożądanej przez rolników struktury gruzełkowatej gleby, która zmniejsza podatność na erozję wodną i eoliczną,
• w przypadku roślin motylkowych stwarzanie dogodnych warunków do rozwoju symbiotycznych bakterii brodawkowych z rodzaju Bradyrhizobium i Rhizobium,
• zapobieganie psucia się warzyw i owoców, co wydłuża ich okres przechowywania,
• jako składnik odżywczy znaczne poprawienie rozwoju i zdrowotności roślin,
• rozluźnienie struktury gleby, pozwalające na zmniejszenie nakładów na uprawę roli (mniejsze zużycie paliwa) i zwiększenie pojemności wodnej gleb,
• zmniejszenie wymywania składników pokarmowych (np. NPK) dostarczonych wraz
  z nawozami, co przyczynia się do ochrony środowiska naturalnego,
• poprawa jakości spożywczej płodów rolnych, a tym samym zdrowotności społeczeństwa.